همه چیز درباره برنامه زمان‌بندی در پروژه‌های ساخت ایران

در هر پروژه ساخت، یک برنامه زمان‌بندی دقیق و منظم ستون فقرات مدیریت موفق پروژه است. این برنامه توالی، پیشرفت و نقاط عطف پروژه را مشخص می‌کند و باعث می‌شود کارفرما و پیمانکار همگام باشند. در ایران، با پیچیدگی روزافزون پروژه‌های مسکونی، تجاری و زیرساختی، شناخت انواع برنامه زمان‌بندی برای موفقیت پروژه ضروری است. در ادامه برنامه زمان‌بندی در پروژه‌های ساخت را با مثال‌های واقعی در پروژه های ساخت ایران آن را بررسی می‌کنیم. همچنین روش های متعددی برای زمان بندی پروژه ها وجود دارد که میتوانید یکی از مرسوم ترین این روش ها را در مقاله “معرفی روش مسیر بحرانی (CPM) در مدیریت پروژه عمرانی – بخش اول ” مطالعه کنید ” )

برای آگاهی بیشتر از انواع برنامه های زمان بندی مرسوم در پروژه ها میتوانید به مقاله ” Reschedule، Replan و Catchup Plan در پروژه‌های عمرانی؛ از تئوری تا تجربه‌های واقعی ” مراجعه کنید.)

برنامه زمان‌بندی چیست؟

برنامه زمان‌بندی یک سند قراردادی بین کارفرما و پیمانکار است که شامل موارد زیر می‌شود:

• پیش‌بینی توالی فعالیت‌ها

• تاریخ‌های شروع، پایان و نقاط عطف پروژه

• گاهی شامل بودجه پروژه، جریان نقدی و نیروی انسانی (نمودارهای Manpower)

معمولاً قالب برنامه زمان‌بندی شامل دو بخش اصلی است:

1. نمودار میله‌ای (Gantt Chart) – نشان‌دهنده زمان‌بندی فعالیت‌ها به صورت تصویری

2. لیست فعالیت‌ها – لیست جزئی فعالیت‌ها

انواع برنامه زمان‌بندی

برنامه‌های زمان‌بندی بر اساس مرحله پروژه متفاوت هستند. در ادامه رایج‌ترین انواع در پروژه‌های ساخت ایران را بررسی می‌کنیم:

۱. برنامه زمان‌بندی مناقصه‌ای (Tender Schedule)

• هدف: توسط پیمانکار در مراحل اولیه و قبل از دریافت قرارداد تهیه می‌شود تا نحوه اجرای پروژه (ترتیب و مدت فعالیت‌ها) مشخص شود.

• جزئیات: معمولاً خلاصه و بخشی از اسناد مناقصه است.

مثال ایرانی:
در پروژه بازسازی فرودگاه بین‌المللی امام خمینی، پیمانکار یک برنامه مناقصه‌ای اولیه ارائه داد که زمان تقریبی فعالیت‌های کلیدی مانند تعمیر باند و ترمینال را نشان می‌داد.

۲. برنامه زمان‌بندی اصلی یا مادر (Master Time Schedule)

• هدف: اولین برنامه دقیق پس از اعطای قرارداد است.

• جزئیات: شامل اطلاعات بیشتر نسبت به برنامه مناقصه‌ای: بودجه، جریان نقدی و تخصیص منابع.

مثال ایرانی:
در پروژه برج‌های مسکونی چیتگر تهران، برنامه مادر شامل نقاط عطف، نیازهای نیروی انسانی و منابع هر بلوک بود.

۳. برنامه زمان‌بندی تفصیلی (Detailed Time Schedule)

• هدف: برنامه بسیار دقیق مطابق با نیاز کارفرما.

• جزئیات: شامل بودجه، منابع و تجهیزات اختصاص یافته و تفکیک فعالیت‌ها بر اساس طبقه، منطقه یا نوع کار.

• نتیجه: پس از تایید، به Baseline Schedule تبدیل می‌شود.

این برنامه مبنا محاسبات و آنالیز تاخیرات پروژه ها محسوب می شود . ( برای اگاهی بیشتر میتوانید به مقاله ” تحلیل اثر زمانی یا Time Impact Analysis در پروژه‌های عمرانی ایران ” مراجعه کنید.)

مثال ایرانی:
پروژه بیمارستان میلاد در اصفهان از برنامه زمان‌بندی تفصیلی استفاده کرد که فعالیت‌ها بر اساس طبقات و بخش‌های بیمارستان برنامه‌ریزی شدند.

۴. برنامه زمان‌بندی پایه (Baseline Time Schedule)

• هدف: نسخه تایید شده برنامه تفصیلی توسط کارفرما.

• استفاده: پیشرفت پروژه بر اساس آن کنترل می‌شود و تاریخ‌ها ثابت هستند.

مثال ایرانی:
در پروژه آزادراه تهران-شمال، برنامه پایه برای کنترل پیشرفت و مقایسه با برنامه واقعی استفاده شد.

۵. برنامه زمان‌بندی به‌روز شده (Updated Time Schedule)

• هدف: بازتاب پیشرفت واقعی پروژه در یک تاریخ مشخص.

• استفاده: نشان‌دهنده فعالیت‌های زودتر از برنامه یا دیرتر از برنامه است.

مثال ایرانی:
در پروژه مجتمع مسکونی باغستان در کرج، برنامه به‌روز شده پیشرفت ساخت اسکلت و نازک‌کاری را ثبت و تاریخ‌های اتمام را به‌روز کرد.

۶. برنامه زمان‌بندی جبرانی (Recovery Schedule)

• هدف: تهیه شده توسط پیمانکار برای جبران تاخیرها و حفظ تاریخ اتمام قرارداد.

• نکته: فقط برای تاخیرهای ناشی از پیمانکار است.

مثال ایرانی:
در پروژه بازسازی شبکه فاضلاب تهران، برنامه جبرانی برای جبران تاخیرهای لجستیکی تدوین شد.

۷. برنامه زمان‌بندی اصلاح شده (Revised Time Schedule)

• هدف: نسخه جدید برنامه پایه با در نظر گرفتن تغییرات، تاخیرها یا محدوده اضافی/حذف شده.

• استفاده: اغلب همراه با درخواست تمدید زمان (EOT) است.

مثال ایرانی:
پروژه دانشگاه بین‌المللی قزوین، پس از تغییرات سایت و محدوده کار، برنامه اصلاح شده ارائه داد.

۸. برنامه زمان‌بندی تسریع شده (Accelerated Time Schedule)

• هدف: سرعت بخشیدن به پروژه به درخواست کارفرما.

• روش‌ها: Fast Tracking (فعالیت‌های موازی) یا Crashing (اضافه کردن شیفت کاری).

• هزینه: پیمانکار حق دریافت هزینه تسریع را دارد.

مثال ایرانی:
در پروژه مجتمع تجاری کوروش تهران، برخی فعالیت‌ها موازی و با دو شیفت کاری انجام شد تا پروژه زودتر افتتاح شود و پیمانکار هزینه تسریع دریافت کرد.

نتیجه‌گیری

شناخت و انتخاب نوع مناسب برنامه زمان‌بندی در پروژه‌های ساخت ایران ضروری است. از برنامه مناقصه‌ای ساده تا برنامه‌های پایه، تفصیلی و تسریع شده، هر کدام کاربرد خاص خود را دارند. اجرای صحیح برنامه‌ها باعث:

• بهبود کنترل پروژه

• بهینه‌سازی منابع و نیروی انسانی

• کاهش تاخیر و هزینه‌ها

می‌شود و تضمین می‌کند پروژه‌های ساخت ایران به موقع و با هماهنگی کامل پیش روند.

(برای کسب اطلاعات جامع تر میتوانید به مقاله “ What is a time schedule and What are the types of the schedules ” مراجعه کنید)