مدیریت ریسک در پروژه‌های ساختمانی ایران | فرآیند، انواع و روش‌های کنترل

ریسک بخش جدایی‌ناپذیر هر پروژه است، اما در پروژه‌های عمرانی و ساختمانی ایران، به دلیل شرایط خاص اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، اهمیت آن چند برابر می‌شود. آمارها نشان می‌دهند که بسیاری از پروژه‌های ساخت در کشور به‌دلیل نبود مدیریت ریسک پروژه‌های ساختمانی ایران دچار تأخیر یا شکست می‌شوند.

به همین دلیل، لازم است مدیران پروژه و پیمانکاران با یک رویکرد بومی‌شده به سراغ شناسایی، ارزیابی و کنترل ریسک در پروژه‌های صنعت ساخت ایران بروند. ما در این مقاله به موضوع مدیریت ریسک در پروژه‌های ساختمانی ایران پرداخته ایم.

انواع ریسک در پروژه‌های عمرانی ایران

ریسک‌های پروژه‌های ساختمانی ایران معمولاً به پنج دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

۱. ریسک‌های مرحله طراحی اولیه

• برآورد اشتباه هزینه‌ها به دلیل نوسانات ارز

• نبود اطلاعات کافی از بازار ساخت‌وساز ایران

• تغییر در سیاست‌های دولتی و بودجه‌های عمرانی

۲. ریسک‌های مناقصه

• لغو یا تعویق طولانی مناقصه‌ها

• رقابت ناسالم میان پیمانکاران

• مشکلات حقوقی و قراردادی ناشی از ضعف اسناد مناقصه

• احتمال فساد اداری در فرآیند انتخاب پیمانکار

۳. ریسک‌های طراحی تفصیلی

• انتخاب تیم طراحی فاقد تجربه در پروژه‌های داخلی

• تغییرات مکرر نقشه‌ها به علت نبود هماهنگی با سازمان‌های دولتی

• انتخاب فناوری‌های نامناسب برای شرایط اقلیمی ایران

۴. ریسک‌های مرحله ساخت

• مشکلات تأمین مصالح به دلیل تحریم‌ها

• کیفیت پایین برخی مواد اولیه داخلی

• اعتراضات یا اعتصابات کارگری

• نبود ایمنی کافی در کارگاه‌ها ( برای مطالعه بیشتر میتوانید به مقاله ” مدلی برای ایجاد فرهنگ ایمنی (Safety Culture) ” مراجعه کنید )

• ضعف در برنامه‌ریزی پیمانکاران

۵. ریسک‌های مالی و سرمایه‌گذاری

• نوسانات شدید نرخ ارز و قیمت مصالح

• تورم بالا و غیرقابل‌پیش‌بینی

• محدودیت‌های بانکی ناشی از تحریم‌ها

• رکود در بازار مسکن و ساخت‌وساز

توضیح عکس : شناسایی ریسک‌های پروژه‌های ساختمانی ایران

فرآیند مدیریت ریسک پروژه‌های ساختمانی ایران

چرخه مدیریت ریسک پروژه‌های عمرانی ایران شامل مراحل زیر است:

1. شناسایی ریسک‌ها
   شناسایی تهدیدهایی مانند مشکلات بودجه‌ای، تغییر قوانین و ضعف در تأمین مصالح.

2. تحلیل ریسک‌ها

   • تحلیل کیفی: اولویت‌بندی ریسک‌ها بر اساس احتمال وقوع. ( برای مطالعه بیشتر میتوانید به مقاله ” رابطه ایمنی و کیفیت در پروژه‌های ساخت” مراجعه کنید )

     ” مراجعه کنید )

   • تحلیل کمی: بررسی تأثیر مالی ریسک‌ها مانند نوسانات ارزی بر هزینه پروژه.

3. برنامه‌ریزی پاسخ به ریسک‌ها

   • پذیرش ریسک (مانند تأخیر در مجوزها)

   • انتقال ریسک (با بیمه و قراردادها)

   • کاهش ریسک (انتخاب پیمانکاران باتجربه)

   • اجتناب از ریسک (حذف فناوری‌های پرهزینه و غیرقابل‌اجرا در ایران)

4. کنترل و پایش ریسک‌ها
   بازبینی مداوم پروژه به دلیل شرایط متغیر اقتصادی و سیاسی کشور.

 توضیح عکس : ابزارهای مدیریت ریسک پروژه‌های ایران

ابزارهای مدیریت ریسک در پروژه‌های صنعت ساخت ایران

برای موفقیت در پروژه‌های ساختمانی ایران می‌توان از ابزارهای زیر استفاده کرد:

• طوفان ذهنی (Brainstorming) میان مدیران پروژه و پیمانکاران

• تحلیل SWOT برای بررسی نقاط ضعف و تهدیدهای خاص ایران

• مدل‌سازی مالی برای محاسبه اثر نوسانات نرخ ارز

• ماتریس ریسک برای اولویت‌بندی تهدیدها

• تحلیل حساسیت جهت بررسی اثر تغییرات قیمت مصالح بر بودجه پروژه

نتیجه‌گیری

در ایران، مدیریت ریسک پروژه‌های ساختمانی دیگر یک گزینه اختیاری نیست، بلکه ضرورتی حیاتی برای موفقیت پروژه‌هاست. عواملی مانند تحریم‌ها، نوسانات ارزی، تورم و تغییر قوانین، ریسک‌های جدی برای پروژه‌های عمرانی ایجاد می‌کنند.

راهکار درست، طراحی یک چرخه مدیریت ریسک متناسب با شرایط ایران است که از مرحله طراحی آغاز شود و تا بهره‌برداری ادامه یابد. با این رویکرد، امکان کاهش ریسک و افزایش احتمال موفقیت پروژه‌ها در صنعت ساخت کشور فراهم خواهد شد.

سؤالات متداول درباره مدیریت ریسک در پروژه‌های ساختمانی ایران

1. چرا مدیریت ریسک در پروژه‌های ساختمانی ایران اهمیت دارد؟
به دلیل شرایط اقتصادی، نوسانات بازار مصالح، تورم و تغییرات سیاسی، پروژه‌های ساختمانی در ایران با ریسک‌های بیشتری مواجه‌اند و مدیریت ریسک کمک می‌کند این چالش‌ها به حداقل برسد.

2. مهم‌ترین ریسک‌ها در پروژه‌های عمرانی ایران کدام‌اند؟
از مهم‌ترین ریسک‌ها می‌توان به تأخیر در پرداخت‌ها، نوسان قیمت مصالح، مشکلات حقوقی و قراردادی، کمبود نیروی متخصص و تغییرات مقرراتی اشاره کرد.

3. چه روش‌هایی برای کاهش ریسک در پروژه‌های ساختمانی وجود دارد؟
روش‌هایی مانند برنامه‌ریزی دقیق، بیمه پروژه، تحلیل مالی، انتخاب پیمانکاران معتبر و استفاده از فناوری‌های نوین در طراحی و ساخت می‌توانند ریسک‌ها را کاهش دهند.

4. آیا مدیریت ریسک فقط در شروع پروژه انجام می‌شود؟
خیر، مدیریت ریسک فرآیندی مداوم است که باید از مرحله طراحی اولیه تا پایان پروژه و حتی در بهره‌برداری ادامه داشته باشد.

5. نقش پیمانکاران در مدیریت ریسک پروژه‌های ایران چیست؟
پیمانکاران با اجرای صحیح برنامه‌ها، استفاده از مصالح استاندارد، مدیریت نیروی انسانی و پایبندی به قراردادها سهم مهمی در کنترل ریسک دارند.