هزینه‌های پنهان DBB و مزایای تحویل یکپارچه پروژه (IPD) در پروژه‌های عمرانی جهان

در گذشته در مقاله ای جداگانه درباره ” روش اجرا و تحویل پروژه به سبک ناب در پروژه‌های عمرانی ایران ” صحبت کردیم. صنعت ساخت‌وساز همیشه با پروژه‌های عظیم و چشمگیر شناخته شده، اما همزمان به خاطر فرهنگ رقابتی و پرتنش هم معروف است. سیستم سنتی Design-Bid-Build (DBB) از قدیم در بسیاری از پروژه‌ها استفاده می‌شده و تصور می‌شه کم‌هزینه و کارآمد باشد. اما تجربه جهانی نشان می‌دهد که DBB می‌تواند باعث هزینه‌های پنهان، تأخیر و تعارضات شود، در حالی که روش تحویل یکپارچه پروژه (IPD) می‌تواند این مشکلات را کاهش دهد و کیفیت و بهره‌وری را افزایش دهد.

در ادامه، ما به بررسی عمیق DBB و مزایای IPD می‌پردازیم و با مثال‌های واقعی از پروژه‌های عمرانی جهان این تفاوت‌ها را روشن می‌کنیم.

مقدمه: چرا روش‌های سنتی مشکل‌ساز هستند

در DBB، فرآیند ساخت به چند بخش تقسیم می‌شود و هر پیمانکار به صورت جداگانه فعالیت می‌کند. این تقسیم‌بندی باعث می‌شود که:

• تضاد منافع بین کارفرما و پیمانکار افزایش یابد

• هزینه‌های غیرمستقیم و پنهان افزایش پیدا کند

• کیفیت نهایی پروژه تحت تأثیر تصمیمات جزیره‌ای قرار گیرد

• فرهنگ همکاری و شفافیت تضعیف شود

تحقیقات نشان داده است که هر اختلاف کوچک در پروژه‌های ساخت می‌تواند منجر به ده‌ها هزار دلار هزینه و صدها ساعت زمان از دست رفته شود. در چنین شرایطی، IPD با تمرکز بر همکاری، شفافیت و سود مشترک جایگزین بسیار مناسبی برای DBB است.

هزینه‌های پنهان DBB در پروژه‌های بین‌المللی

۱. اپرای سیدنی (Sydney Opera House – استرالیا)

این پروژه کلاسیک مثال بارز شکست DBB است. برآورد اولیه هزینه‌ها ۷ میلیون دلار بود، اما در نهایت پروژه با ۱۰۲ میلیون دلار هزینه و ۱۰ سال تأخیر به پایان رسید. علت اصلی شکست، تضاد بین معمار، پیمانکار و کارفرما و نبود هماهنگی بود. اگر از IPD یا روش‌های یکپارچه استفاده می‌شد، بسیاری از مشکلات قابل پیشگیری بودند.

۲. بیمارستان‌های NHS در انگلستان

در اوایل دهه ۲۰۰۰، بسیاری از بیمارستان‌های NHS با DBB ساخته شدند. نتیجه افزایش ۳۰ تا ۵۰ درصدی هزینه‌ها و تأخیرهای طولانی بود. دلیل این امر جزیره‌ای عمل کردن پیمانکاران و نبود همکاری کافی بین ذی‌نفعان بود.

۳. پروژه‌های زیربنایی تورنتو (کانادا)

خطوط قطار شهری تورنتو نیز نمونه‌هایی از مشکلات DBB هستند. پیمانکاران جزیره‌ای باعث افزایش اختلافات حقوقی و هزینه‌های جانبی شدند. در مقابل، استفاده از مدل‌های نزدیک به IPD باعث کاهش این مشکلات شد.

مزایای تحویل یکپارچه پروژه (IPD)

مثال‌های موفق بین‌المللی

۱. بیمارستان Sutter Health California Pacific Medical Center (آمریکا)

با استفاده از IPD و قرارداد چندجانبه، همه ذی‌نفعان از ابتدا در تصمیم‌گیری‌ها شریک شدند. نتیجه کاهش ۳۰٪ هزینه‌ها و تحویل پروژه طبق زمان‌بندی بود. کیفیت نهایی نیز فراتر از استانداردهای اولیه بود.

۲. استادیوم Target Field (مینیاپولیس، آمریکا)

این استادیوم ورزشی با IPD ساخته شد و پروژه با صرفه‌جویی مالی و زمان کمتر تکمیل شد. تعداد تغییرات (Change Orders) به حداقل رسید و همکاری تیمی بهبود یافت.

۳. پروژه‌های زیربنایی تورنتو

استفاده از IPD در پروژه‌های قطار شهری، منجر به کاهش اختلافات حقوقی و هزینه‌های اضافی شد و پروژه‌ها طبق برنامه پیش رفتند.

چرا تحویل یکپارچه پروژه (IPD) در دنیا محبوب است؟

استفاده از IPD در پروژه‌های بین‌المللی به دلایل متعددی محبوبیت پیدا کرده است. این روش با تمرکز بر همکاری و شفافیت، تجربه‌ای متفاوت از مدل‌های سنتی ارائه می‌دهد:

• شفافیت مالی کامل: همه ذی‌نفعان از ابتدا روی سود و زیان مشترک توافق دارند و امکان سوء تفاهم یا پنهان‌کاری مالی به حداقل می‌رسد.

• اعتماد و همکاری تیمی: در محیط IPD، تیم‌ها کمتر به دعوا و شکایت متوسل می‌شوند و تعاملات مثبت جایگزین نزاع‌ها می‌شود.

• کاهش تأخیرها و هزینه‌های پنهان: هماهنگی بهتر بین ذی‌نفعان باعث پیشگیری از مشکلات ناشی از تصمیمات جزیره‌ای می‌شود. پروژه‌ها با زمان‌بندی دقیق‌تر و مدیریت بهینه منابع اجرا می‌شوند و تغییرات ناگهانی کاهش می‌یابد.

• کیفیت بهتر پروژه: تصمیم‌گیری گروهی و مشارکت همه ذی‌نفعان باعث می‌شود که کیفیت ساخت حفظ شود و افت کیفیت به دلیل کوتاه کردن مسیرها یا کاهش هزینه‌ها اتفاق نیفتد.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره مفهوم یکپارچگی در پروژه میتوانید مقاله ” یکپارچگی در مدیریت پروژه چیست؟ ” را مطالعه کنید.

مقایسه DBB و IPD

راهکارهای عملی برای اجرای IPD

• استفاده از قرارداد چندجانبه (Multi-Party Agreement) از ابتدا

• تعریف سود و زیان مشترک بین همه ذی‌نفعان

• ایجاد فرهنگ همکاری و شفافیت در تیم پروژه

• آموزش و فرهنگ‌سازی برای حل تعارضات بدون دعوا

• تکرار تعاملات تیمی برای کاهش هزینه‌های ثابت تیم‌سازی

جمع‌بندی

روش DBB، هرچند هنوز در بسیاری از کشورها رایج است، اما هزینه‌های پنهان، تأخیرها و اختلافات حقوقی آن ثابت شده است.
در مقابل، IPD با ایجاد شفافیت، اعتماد و همکاری می‌تواند پروژه‌ها را سریع‌تر، کم‌هزینه‌تر و با کیفیت بالاتر تحویل دهد.
با استفاده از تجربه جهانی، صنعت ساخت‌وساز ایران نیز می‌تواند به محیطی همکارانه، کارآمد و پایدار دست یابد.

در پایان میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله ” Hidden Costs and Unheralded Virtues: Design-Bid-Build versus IPD ” را مطالعه کنید.

سوالات متداول تحویل یکپارچه پروژه (IPD)

۱. تحویل یکپارچه پروژه (IPD) چیست؟
IPD یک روش نوین مدیریت پروژه است که همه ذی‌نفعان از ابتدا روی سود و زیان مشترک توافق دارند و همکاری تیمی و شفافیت مالی در اولویت قرار می‌گیرد.

۲. تفاوت DBB و IPD چیست؟
DBB سنتی به پیمانکاران جداگانه وابسته است و باعث افزایش هزینه‌های پنهان و تأخیر می‌شود. در مقابل، IPD با همکاری و قرارداد چندجانبه، زمان، هزینه و کیفیت پروژه را بهبود می‌بخشد.

۳. آیا استفاده از IPD در پروژه‌های بین‌المللی موفق بوده است؟
بله، پروژه‌هایی مثل بیمارستان Sutter Health در آمریکا و استادیوم Target Field نمونه‌های موفق IPD هستند که باعث کاهش هزینه و زمان و افزایش کیفیت شدند.

۴. چرا IPD برای ایران هم مفید است؟
با اجرای IPD، می‌توان تضاد منافع، هزینه‌های پنهان و تأخیرهای پروژه‌های عمرانی ایران را کاهش داد و محیطی حرفه‌ای و همکارانه ایجاد کرد.

۵. چگونه می‌توان IPD را در پروژه‌ها پیاده کرد؟
با قرارداد چندجانبه، تعریف سود و زیان مشترک، شفافیت مالی و فرهنگ همکاری تیمی، پروژه‌ها می‌توانند از مزایای IPD بهره‌مند شوند.

۶. مزایای اصلی IPD نسبت به DBB چیست؟

• کاهش هزینه‌های پنهان

• کاهش تأخیرها و تغییرات پروژه

• افزایش کیفیت ساخت و رضایت تیم

• بهبود شفافیت مالی و همکاری بین ذی‌نفعان

۷. آیا IPD باعث کاهش تعارضات پروژه می‌شود؟
بله، چون همه ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت دارند و اعتماد و همکاری تیمی افزایش می‌یابد، تعارضات و دعواهای حقوقی به شدت کاهش پیدا می‌کند.

۸. چه نوع پروژه‌هایی برای IPD مناسب هستند؟

• پروژه‌های پیچیده و بزرگ عمرانی

• بیمارستان‌ها، استادیوم‌ها، خطوط قطار و زیرساخت‌های عمومی

• پروژه‌هایی که کیفیت، زمان و هزینه اهمیت بالایی دارند

۹. هزینه پیاده‌سازی IPD چقدر است؟
هزینه اولیه ممکن است کمی بیشتر باشد (به دلیل قرارداد چندجانبه و آموزش تیم)، اما صرفه‌جویی بلندمدت در هزینه‌ها و زمان باعث می‌شود این سرمایه‌گذاری کاملاً مقرون‌به‌صرفه باشد.

۱۰. آیا IPD برای پروژه‌های کوچک هم مناسب است؟
بله، گرچه هزینه‌های ثابت تیم‌سازی ممکن است بالا باشد، اما پروژه‌های کوچک با تکرار تعاملات تیمی و مدیریت شفاف نیز می‌توانند از مزایای IPD بهره ببرند.